Wettelijke regeling vruchtgebruik ingrijpend gewijzigd
Op 1 september 2021 trad met Boek 3 van het Burgerlijk Wetboek het nieuwe goederenrecht in werking. Dat zorgt onder meer voor een modernisering en flexibilisering van het regime van vruchtgebruik waarvan de wettelijke regeling ingrijpend gewijzigd is.
Vruchtgebruik is het tijdelijke recht om het goed van de blote eigenaar te gebruiken en de vruchten ervan te ontvangen. Nieuw is dat de wetgever bepaalde begrippen, zoals vruchtgebruik en vruchten, dwingend definieert. Dat heeft als belangrijk gevolg dat het niet meer mogelijk is om daar via een overeenkomst van af te wijken.
Vruchtgebruik op een beleggingsportefeuille
Bij vermogensplanning is de opsplitsing tussen blote eigendom en vruchtgebruik, op zowel onroerende als roerende goederen, dagelijkse kost. Sinds de inwerkingtreding van het nieuwe goederenrecht is het echter opletten geblazen voor personen met een vruchtgebruik op een beleggingsportefeuille.
Onder het nieuwe goederenrecht wordt een beleggingsportefeuille beschouwd als een geheel van goederen. Indien een persoon het vruchtgebruik heeft op een effectenrekening waarop verschillende effecten staan, zal het vruchtgebruik rusten op de effectenrekening in zijn geheel (de beleggingsportefeuille). Er wordt niet meer apart gekeken naar alle samenstellende financiële instrumenten van de beleggingsportefeuille.
Een belangrijk gevolg is dat de vruchtgebruiker voortaan kan beschikken over de afzonderlijke effecten die zich in de portefeuille bevinden. Hij of zij heeft geen volmacht meer nodig van de blote eigenaar. De vruchtgebruiker kan bijvoorbeeld naar eigen inzicht een aandeel uit de beleggingsportefeuille verkopen om met dat geld een ander aandeel te kopen. Deze beschikking moet wel kaderen in een goed beheer van de beleggingsportefeuille. En de goederen die in de plaats komen, moeten bovendien binnen de beleggingsportefeuille blijven.
Dividenden en interesten voor de vruchtgebruiker
Ook de vruchten die de beleggingsportefeuille voortbrengt, komen toe aan de vruchtgebruiker. Dat zijn dividenden en interesten die de onderliggende effecten opbrengen, zonder in te teren op het kapitaal. De uitzonderlijke opbrengsten, zoals de premie die wordt toegekend bij een inkoop van eigen aandelen of een uitkering bij een kapitaalvermindering, zijn echter geen vruchten volgens het nieuwe goederenrecht. Ze mogen wel geïnd worden door de vruchtgebruiker, maar deze moeten worden teruggegeven aan de blote eigenaar bij het einde van het vruchtgebruik.
Geen vruchten bij kapitalisatiefondsen
Veel beleggingsportefeuilles zijn vandaag de dag samengesteld uit een of meerdere kapitalisatiefondsen. Een kapitalisatiefonds keert geen dividend uit, maar voegt de opbrengsten van de onderliggende effecten bij de pot om verder mee te beleggen. Dat zorgt dankzij het kapitalisatie-effect voor een mooie meerwaarde, maar laat de vruchtgebruiker wel in de kou staan. Hij ontvangt namelijk geen uitgekeerde vruchten.
Onder het oude goederenrechtkon dit worden opgelost door bepaalde meerwaarden die de kapitalisatiefondsen genereerden, ook als vrucht te definiëren. Zo had de vruchtgebruiker toch nog recht op bepaalde inkomsten. Deze werkwijze is echter niet langer mogelijk, omdat het nieuwe goederenrecht op een dwingende manier bepaalt dat een meerwaarde geen vrucht is.
Maatschap of beschikkingsbevoegdheid als oplossing
Er bestaan enkele manieren om de vruchtgebruiker toch nog de vruchten te laten plukken bij een vruchtgebruik op een beleggingsportefeuille met hoofdzakelijk kapitalisatiefondsen.
- Als een beleggingsportefeuille wordt ingebracht in een maatschap waarvan de aandelen zijn opgesplitst in blote eigendom en vruchtgebruik, heeft de vruchtgebruiker recht op de vruchten van de aandelen van de maatschap. Beslist de maatschap op de jaarlijkse algemene vergadering een bedrag uit te keren, dan krijgt de vruchtgebruiker zijn of haar inkomsten.
- Banken en vermogensbeheerders creëren vaak zowel een distributie- als een kapitalisatievariant van eenzelfde beleggingsfonds. De vruchtgebruiker zou op basis van zijn beschikkingsbevoegdheid de aandelen van een kapitalisatiefonds kunnen inruilen voor de aandelen van een gelijkaardig distributiefonds. Mag dat? De wet lijkt daar niet negatief op te antwoorden.
Deze oplossingen hebben door het gebrek aan rechtspraak nog geen praktijktoets gekregen. U laat zich dus best grondig adviseren. Het team Estate Planning staat voor u klaar. Aarzel niet hen te contacteren als u hier vragen over hebt.
